تاریخچه زبان فارسی در پاکستان: زبان رسمی شبه قاره برای 8 قرن

زبان فارسی قریب به یک هزار سال در کشورهای شبه قاره از جمله پاکستان زبان رسمی بود، تا اینکه انگلیسی ها در قرن هجدهم میلادی زبان انگلیسی را به جای آن رایج کردند.

به گزارش ایرنا زبان فارسی که روزگاری به عنوان زبان رسمی پاکستان و شبه قاره به حساب می رفت، این روزها در این کشور با مهجوریت و مشکلات عمده ای در زمینه آموزش، اشتغال فراگیران و دانشجویان و ترویج آن مواجه شده است.

 

درعین حال زبان و فرهنگ فارسی تاکنون از بین نرفته و اقشار مختلف از ارباب علم و دانش و شعر و ادب آن را فرا می گیرند، این زبان در دانشکده ها و دانشگاه های مختلف تدریس می شود و دیوان های فارسی همچنان چاپ می شود، مجلات و کتب فارسی نیز از سوی دولت و بخش خصوصی چاپ می شود.

سرود ملی پاکستان به زبان فارسی ساخته شده و این زبان مادر زبان اردو محسوب می شود.

60 تا 70 درصد اشعار علامه اقبال لاهوری، شاعر ملی پاکستان به زبان فارسی است، همچنین حدود 70 درصد کلمات و واژه های زبان اردو، فارسی است.

پیش از آنکه زبان انگلیسی در پاکستان گسترش یابد، در شبه قاره طی قرن‌های متمادی صدها زبان و گویش وجود داشت که در این میان فارسی زبان آموزشی، علمی و اداری بود، اما پس از سلطه خارجی در قرن سیزدهم هجری، این وضع به نفع زبان انگلیسی تغییر یافت و همچنان ادامه دارد.

 

***پیشینه زبان فارسی در شبه قاره هند

زبان فارسی در شبه قاره پیشینه هزار ساله دارد، این پیشینه از فتوحات عرب و ورود آنها به ‘سند’ و زمانی که سلطان محمود غزنوی لاهور پاکستان را مرکز حکومت خود قرار داد، زبان فارسی بیش از گذشته گسترش یافت.

مردم به زبان فارسی شعر نوشتند، مدارس راه اندازی شد و مردم این خطه به میراث غنی ایرانی آشنا شد.

در زمان حکومت سلطان محمود غزنوی، زبان فارسی تمامی شبه قاره را در بر گرفت و تا قبل از استقلال پاکستان و به ویژه در دوره تیموریان، زبان فارسی زبان رسمی شبه قاره هند بوده است و شاعران فراوانی که حتی زبان فارسی زبان مادری آنها نبوده، شعر فارسی سروده اند.

 

*** وضع کنونی شعر و زبان فارسی در پاکستان

در شبه قاره و پس از استقلال پاکستان، فارسی در تمامی مدارس پاکستان تدریس می شد ولی در سال 1985 به بعد زبان فارسی جای خود را به زبان عربی و دیگر مضامین داد.

تا پیش از دوران رییس جمهوری و فرماندهی ارتش ژنرال ‘ضیاءالحق’ در در پاکستان، زبان فارسی در تمامی مدارس دولتی این کشور، تا کلاس هشتم تدریس می شد ولی این روزها نه تنها تدریس زبان فارسی کاهش جدی یافته، بلکه زبان اردو نیز دارد به دست فراموشی سپرده می شود.

بر اساس نظر کارشناسان زبان فارسی، زبان اردویی که فعلا مردم پاکستان به آن تکلم می کنند، بیش از پیش با زبان انگلیسی گره خورده است.

زمانی در پاکستان، دانستن زبان فارسی، نشانه اعتبار بود و تمامی علماء و ادباء به زبان و ادبیات فارسی تسلط کامل داشتند، خطبه‌های نماز جمعه از اشعار ‘بوستان، گلستان و مثنوی معنوی مولوی ‘پر بود، فارسی در تمامی مقاطع تحصیلی از راهنمائی تا دانشگاه تدریس می‌شد و دبیرستان‌ها، دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها استادان و معلمان فارسی داشتند.

ولی امروزه وضعیت این زبان در منطقه به ویژه پاکستان به گونه ای دیگر رقم خورده است.

در مدارس راهنمائی، دبیرستان و دانشکده‌ها (سطح دیپلم و لیسانس) فارسی کاملا حذف شده است، از مقطع راهنمائی تا مقطع فوق لیسانس، هیچ کتاب درسی فارسی وجود ندارد که به‌فروش برسد و نیازی هم احساس نمی شود، زیرا شاگرد و دانش آموزی ندارد.

شعرا و ادبایی که به فارسی علاقه داشته و به فارسی شعر می‌سرودند، به دیار باقی شتافته اند و افرادی که در قید حیات هستند، به ادبیات کهن فارسی علاقه دارند و به سنی رسیده‌اند که دیگر قادر به حرکت نیستند و پس از آن نیز، دیگر امیدی به فارسی نیست.

البته با همه این تفاسیر باید گفت که این روزها مردم این خطه تحت تاثیر زبان فارسی و اشعار آن هستند اگرچه امور روزمره خود را به زبان اردو و انگلیسی انجام می دهند، فارسی را زبان علم و مذهب می دانند و شاعران ایرانی را دوست داشته و از آن تاثیر می گیرند.

برخی مردم پاکستان حتی دیوان اشعار حافظ شیرازی را در خانه های خود دارند و در زمان هایی که لازم بدانند، به آن تفال می زنند و اشعار حافظ، مولانا و عطار نیشابوری بر مردم پاکستان تاثیرگذار بوده است.

 

*** آینده اشتغال فارغ التحصیلان زبان فارسی در پاکستان مبهم است

مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی و مؤسس کرسی فردوسی در دانشگاه بانوان لاهور پاکستان در گفت و گو با ایرنا با تشریح وضعیت زیان فارسی در این دانشگاه گفت:دانشگاه بانوان لاهور تقریبا 18 هزار دانشجو دارد و تقریبا 46 گروه است که تا مقطع دکترا برای آنها تعریف شده و تدریس می‌شود که گروه زبان و ادبیات فارسی یکی از این گروه‌هاست.

‘فلیحه‌زهرا کاظمی’اضافه کرد:این دانشگاه در گروه زبان و ادبیات فارسی از سطح لیسانس گرفته تا دکترا، تقریبا 600 دانشجو دارد و به این دانشجویان زبان فارسی آموزش داده می شود و هم اکنون 10 دانشجو در مقطع دکترای این رشته در حال تحصیل هستند.

وی افزود:در سه دانشگاه لاهور (بانوان، پنجاب و جس – سی) که زبان فارسی در آنها آموزش داده می شود، 150 دانشجو در مقاطع پیش دکتری و دکتری و 150 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل هستند.

این استاد دانشگاه پاکستان بر این عقیده است که در صورت راه اندازی گروه ها و بنیادهای ترجمه، کتاب ها و منابع زبان فارسی از سوی مترجمان و فارغ التحصیلان این زبان در پاکستان به اردو ترجمه شده و در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد و از سویی نیز برای این دانش آموختگان شغل ایجاد می شود.

 

*** لزوم بازنگری در اهداف آموزش زبان فارسی

خانم کاظمی دراین باره گفت:به طور کلی بازار زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره به خصوص پاکستان، مناسب نیست زیرا حس می شود که سیاست خاصی پیش گرفته شده که از تاثیرگذاری زبان فارسی در دنیا کم شود.

این استاد دانشگاه لاهور اضافه کرد:در کشورهای مختلف به ویژه پاکستان نیز تلاش شده است تا تعداد کرسی‌های زبان فارسی کم شود که لازم است، در این زمینه دولت ایران وارد شده و با دولت پاکستان وارد مذاکره شود و زبان فارسی که زبان فرهنگی و دینی پاکستان نیز هست را گسترش دهد.

وی با تاکید بر لزوم تامین اشتغال فارغ التحصیلان زبان فارسی در پاکستان گفت:دولت پاکستان این روزها پروژه مهمی به نام کریدور اقتصادی چین-پاکستان «CPEC» در دست اجرا دارد و ایران نیز چندین بار برای پیوستن به این طرح اعلام آمادگی کرده است و ما نیز به عنوان استادان زبان فارسی از دولت ایران می خواهیم که هر چه زودتر به این پروژه بپیوندند.

مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی و مؤسس کرسی فردوسی در دانشگاه بانوان لاهور پاکستان می افزاید:در صورت پیوستن ایران به این پروژه، موقعیتی برای دانشجویان زبان فارسی ایجاد می‌شود که این اقدام توسعه آموزش این زبان بوده و با این روش زبان فارسی می‌تواند در پاکستان گسترش یابد.

 

***آموزش زبان فارسی در مدارس پاکستان اختیاری شود

خانم کاظمی در ادامه با تبیین راهکارهای رونق زبان فارسی در پاکستان گفت:بیش از هزار مدرسه در لاهور و ایالت پنجاب وجود دارد که در صورت اختیاری شدن آموزش این زبان در مدارس این کشور، فارغ التحصیلان این رشته نیز می توانند در این عرصه مشغول به کار شوند.

این پژوهشگر زبان فارسی در پاکستان همچنین با تاکید بر لزوم راه اندازی بنیاد ترجمه کتاب های فارسی در پاکستان و معرفی بیشتر فرهنگ مردم ایران به مردم پاکستان برای گسترش همبستگی دو ملت، گفت:این روزها در برخی شبکه های خارجی علیه مردم ایران و نظام جمهوری اسلامی تیلیغات فراوان می شود که باید با راه اندازی و گسترش فعالیت شبکه های فارسی زبان، علیه این برنامه ها اقدام کرد.

کاظمی در مورد گسترش همکاری اقتصادی و فرهنگی دو کشور به عنوان شاه کلید گسترش روابط ایران و پاکستان در دیگر زمینه ها یاد کرد و گفت:به عنوان مثال می توان در زمینه تئاتر و سینما نیز به گسترش تاثیر زبان فارسی و فرهنگ مردم ایران کمک کرد.

خانم کاظمی تصریح کرد:دانشگاه پنجاب پاکستان اگرچه کرسی مولوی شناسی دارد ولی این کرسی از سوی دولت ترکیه حمایت می شود و بسیاری نیز بر این باورند که مولوی، اصالتا ترکیه ای است.

 

http://www.irna.ir/fa/News/82950030