باغ شالیمار لاهور “مرمرها ، گل ها و فواره ها ” : سایت ثبت یونیسکو در لاهور پاکستان

باغ شالیمار لاهور در شمال شرقی لاهوردر 5 کیلومتری لاهور قدیم به طرف مرز هند واقع می باشد .

شالیمار باغ لاهور در شمال شرقی لاهوردر 5 کیلومتری لاهور قدیم به طرف مرز هند واقع می باشد و به دستور “شاه جهان” و به دست یک ایرانی به نام”علی مردان” و به سبک معماری ایرانی طراحی و در سال 1642 میلادی تاسیس شده است و گواه بر این حقیقت است که معماران دورنما ساز مغول از ذوق هنری و هوش و استعداد زیبا شناسی کاملی برخوردار بودند. آنان به آرزوی دیرینه خود در احداث باغ تجسم کامل بخشیدند.

باغ شالیمار لاهور در ابتدا دارای هفت تخت مجزا بوده است ولی در حال حاضر، تنها 3 تخت آن باقی است که به نام های” فرح بخش:؛  “فیض بخش” و “حیات بخش” معروف می باشند.

” بابر ” مؤسس سلسله مغول می گفت : درمیان همه تفریحات انسان ، سالم تر از همه باغ است. “همایون”، “اکبر”، “جهانگیر” و “شاه جهان” هم که جانشینان وی بودند به این سخن؛ اعتقاد راسخ داشتند.

“شالامار” یا “شالیمار” در باغ شالیمار لاهور چه معنی دارد ؟

  بر طبق یک سنت عامیانه،  این کلمه به  معنای ” جایگاه خوشی ” یا  “روشنائی ماه ” است. “شالیمار” از دو جزء تشکیل شده ؛” شالی” به معنی برنج و ” مار” که به زبان کشمیری ” زمین سیاه حاصلخیز ” معنی می دهد. بنابر این “شالیمار” یعنی زمین سیاهی که برای کشت برنج مساعد است. هیچ کس نمی داند که باغ های لاهور را در چه زمان “شالیمار” نامیدند.

 به سال1639 میلادی “علی مردان خان” نجیب زاده ایرانی که پس از امارت قندهار به حکومت لاهور رسیده بود؛ از امپراطور “شاه جهان” رخصت گرفت تا توسط مهندسان متخصص کار آزموده ای که برای احداث قنات در اختیار خود دارد؛ از رود خانه راوی تا لاهور قناتی ساخته شود.

امپراطور موافقت کرد و دستور داد تا پول لازم را  در اختیار او بگذارند. وی با کمک “ملا عبدالملک تونی” که یکی از کارشناسان “آب شناسی” بود طی مدت دو سال؛ ساختمان ” شاه نهر ” یا “قنات شاهی” را به پایان رسانید.

“شاه جهان” در سال  1641 به “خلیل الله خان” یکی از بزرگان دربار خود؛ مأموریت داد که در طول مسیر قنات جائی مناسب برای احداث باغ انتخاب کند.

“خلیل الله خان” بستر قدیمی “رودخانه راوی” را برای اینکار؛ مکان مناسبی تشخیص داد. یکسال و پنج ماه و چهار روز پس از آنکه نخستین سنگ بنیاد باغ گذاشته شد؛ شاه جهان آن را افتتاح کرد.

باغ شالیمار لاهور همانند دیگر باغ های سبک مغول به وسیله حصارهای بلند احاطه شده است. وسعت باغ  16 هکتار است و سه سکّو دارد. اسامی اولیه سکّوها به نام های “فرح بخش“،“فیض بخش” و “حیات بخش“بوده است.

 آب رودخانه راوی از صحرائی از سوی جنوب؛ وارد باغ شالیمار می شده؛ در آبشار می ریخته؛ حوضی بزرگ سکوی مرکزی را پر می کرده و به سر آبشار می ریخته و از باغ خارج می شده است.

مورخان می گویند: در باغ چندان ساختمانی وجود ندارد زیرا وقتی پادشاه با محرمان خود در آنجا مستقر می گردید نیازی به برپائی خیمه و خرگاهی نبوده است. در سکوی فوقانی؛ محل استراحت سلطنتی قرار داشت که تالار اصلی آن به یک حوض مرمرین به “شکل جام” مزین شده است.

خوابگاه شاه جهان نیز در همین باغ بوده است و برای حفظ هوای مطبوع آن در فصل گرمای تابستان از سقف گنبدی دو جداره استفاده می شده و پنجره ای برای جریان هوا در سقف آن به کار رفته است.

 در باغ محلی برای استقرار شاه برای “سان دیدن” از دسته های نظامی تعبیه شده و در مقابل آن، میدان بزرگی وجود دارد که دارای دو درب بزرگ می باشد و دسته های نظامی برای رژه رفتن در برابر شاه،  از یک درب وارد و از درب دیگر خارج می شدند.

عرض باغ نیز محلی بوده که مقامات دولتی در آنجا مستقر شده؛ پس از گوش دادن به درخواستهای مردم، مطالب را به عرض شاه می رساندند.

عمارتی که امروزه ” نقاره خانه ” یا جایگاه شیپورچیان و دهل نوازان نام دارد؛ در ابتدا جایگاه و دولتخانه خاص و عام یا تالاری بوده که خاص و عام را به حضور می پذیرفته است.

“نقاره خانه ” بالای ساختمان در موقع ورود شاه به باغ ، شروع به نواختن می کردند. روی دیوار باغ؛ طرحی وجود دارد که به آن (دالان) گفته می شود  و شبیه به یک گل می باشد.

این باغ شالیمار لاهور دارای فواره هایی است که موقع ورود شاه به محوطه شروع به کار می کرد و برای تامین آب فواره ها، منبع بزرگی وجود داشت که از آب چاه پر می شد و آب به وسیله لوله های گلی به فواره ها انتقال داده می شد.

“حمام سلطنتی” در سکوی مرکزی قرار دارد و از 3 بخش تشکیل شده است.

1- سرد خانه یا حمام آب سرد 

2-  گرمخانه یا حمام آب گرم و

3-رخت خانه یا رخت کن.

درختان تناور و قدیمی در این باغ، بسیار بوده و تعداد زیادی از آنها را سیک ها بریده و فروخته اند. عمر درختان این باغ در حال حاضر به 50 تا 75 سال می رسد.

پس از انقراض سلطنت مغول که دوستدار باغ ها بودند این سازه ها رو به ویرانی نهاد و بعد ها یک حاکم سیک به نام  ” مهاراجه رانجیت سینگ  ” به مرمت آنها همت گماشت.