شهر لاهور پاکستان در یک نگاه: لاهور امروز از بزرگترین و زیباترین شهرهای پاکستان به شمار می رود

شهر لاهور پاکستان ” شهری است برکرانه رودخانه ” راوی ” که چندین مذهب و ده ها فرهنگ و تمدن را در آغوش خود پرورش داده است و امروز هم رو به رشد و تعالی است.

بنیانگذار این شهر بزرگ ، ” لو ” پسر ” راجه چندر جی ” می باشد. قبر او اکنون در قلعه  ” لاهور ” وجود دارد. دوره زرین تاریخچه ” لاهور ” با ورود اسلام به شبه قاره آغاز می شود.

در زمان ” سلطان محمود غزنوی ” (421 هـ ق) ، بسیاری از اعاظم مشایخ و صوفیه و علماء و هنرمندان و شعرا و نویسندگان ، در این شهر رحل اقامت افکندند.

لاهور از بزرگترین و زیباترین شهرهای پاکستان امروز به شمار می رود و تعیین تاریخ دقیق تاسیس این شهر بسیار مشکل است اما از رخدادها وگزارش های تاریخ نویسان می توان به نتایج و شواهدی دست یافت. سیاح و جهانگرد معروف چین، “مالا سانگ” در سفری که در سال 630 میلادی به پنجاب رفته بود از دهکده ای به نام “بهاتی”  که در شرق این شهر وجود دارد یاد می کند، هم اکنون این محله که باهمان نام قدیمی خود موسوم است در بخش قدیم لاهور قرار دارد.

کهن ترین اثری که در آن از وجود شهرلاهور نام برده می شود به قرن 2 میلادی بر می گردد. که ” تاد” محقق مشهور و نویسنده کتاب تاریخ راجستان می نویسد ” راجه کنگ سین” از لاهور به سمت میوار فرار کرد.

شهر لاهور به واسطه وجود بناهای پرشکوه تاریخی به جای مانده از امپراطوری مغول و بنای ساختمانهای جدید با معماری نوین و متفاوت با گذشته، کماکان هنوز مرکز فرهنگی و تاریخی کشور پاکستان محسوب می شود. شهر لاهور در طول قرون متمادی شاهان و فرمانروایان متعددی را به خود دید و در جنگ ها و کشمکش های زیادی نقش داشته است. بعد از تسلط امپراطوری بریتانیا بر شبه قاره ، بناهای ساخته شده توسط آنها همچنان استوار به جای مانده و مورد استفاده قرار می گیرند. از جمله این ساختمان ها می توان به دادگاه عالی پنجاب، ساختمان های دانشکده دولتی لاهور، دانشگاه پنجاب، موزه لاهور، دانشکده هنر، تالار مونتگمری، بازار تورنتو ؛ تالار مجلس ایالتی پنجاب؛ ایستگاه راه آهن لاهور و بسیاری دیگر از مراکز دولتی لاهور؛ اشاره نمود.

شهر لاهور در بخش شرقی پاکستان و در حدود 25 کیلومتری مرز هند و در استان پنجاب قرار دارد. شهر لاهور، بین 15 میلیون تا  18 میلیون نفر جمعیت دارد و وسعت این شهر، 500 کیلومتر مربع است.

آب و هوا در این شهر در زمستان معتدل و در تابستان ها بسیار گرم است و پوشش گیاهی شهر لاهور به علت باران های موسمی و هوای گرم، زیاد است و همیشه سبز می باشد.

بر اساس افسانه ای قدیمی، شهر لاهور، حدود 4000 سال پیش ، توسط فرزندان “راما” تاسیس شده است، اما از دیدگاه تاریخی، لاهور دارای پیشینه ای دوهزار ساله می باشد.

“ابوریحان بیرونی” در کتاب خود به نام “ماللهند” که در زمان حمله محمود غزنوی به هندوستان نوشته شده، به لاهور اشاره کرده است.

شهر لاهور فعلی از نظر تقسیم بندی، به دو بخش قدیم و جدید تقسیم شده است. بخش قدیمی شهر لاهور، نشانه هایی یک دست از معماری قدیم را با خود دارد و بخش جدید شهر لاهور، از بناهایی استوارتری برخوردار است که آن را از بخش قدیم شهر، جدا می سازد.

از گذشته های دور، شهر لاهور، مرکز ایالت پنجاب بود تا جایی که پیش از استقلال پاکستان و یک پارچه بودن پنجاب، لاهور نسبت به دهلی، شناخته شده تر بوده و به عنوان مرکز فرهنگی، سیاسی و تاریخی ، مورد توجه قرار داشته است.

دیوارهای قدیمی اطراف شهر، از تماشایی ترین بخش های لاهور است و در آن، مسجد هایی با گنبدهای طلایی درمیان بخش مسکونی، قرار گرفته است.

بزرگترین عبادت گاه مسلمانان در پاکستان، مسجد سلطنتی، معروف به  “مسجد پادشاهی” است و مساحتی نزدیک به 60000 متر مربع دارد.

در لاهور مجموعه وسیعی از کاخ های مغولان وجود دارد. دروازه “اکبری“ متعلق به “اکبر شاه” درست روبروی دروازه طاق دار مسجد پادشاهی قرار دارد.

از قرن چهارم هجری، زبان فارسی در بین مردم شبه قاره رواج پیدا کرد. گسترش زبان و ادبیات فارسی تا نیمه قرن نوزدهم میلادی، ادامه داشت، ولی با تسلط انگلیسی ها، زبان فارسی غیر رسمی شد.

در لاهور، مکانی معروف به ” قلعه لاهور “ است که سال ها، مرکز امور دیوانی بوده است. این ساختمان در زمان “اکبر شاه” یکی از پادشاهان سلسله مغول در شبه قاره بنا شد. این مکان از سه قسمت تشکیل شده است:

1-   تالار آئینه ،

2-   دیوان خاص و

3-   دیوان عام.

در بخش “دیوان عام“، مکانی به موزه اختصاص یافته است و دارای اتاق های گوناگونی می باشد. در یکی از اتاق های کوچک، نسخه های خطی فارسی و کتاب های قدیمی فارسی بسیار قیمتی از دیوان شاعران و نامه های شاهان و نویسندگان به نمایش گذاشته شده است. از جمله این گونه آثار:،

گلستان و بوستان سعدی، خمسه جامی، دیوان حافظ ، اخلاق محسنی، آیین اکبری و نمونه هایی از خط های فارسی خطاطان شبه قاره و فرمان ها و عقدنامه های مغولی است.

در روزگاران جدید، لاهور، همچنان، مرکز فعالیتهای آموزشی و دانشگاهی است و بزرگترین و با سابقه ترین دانشگاه ها، در شاخه های پزشکی ، مهندسی و علوم انسانی و علوم پایه در این شهر قرار دارد. دانشگاه مهندسی با سابقه ترین دانشگاه پاکستان است که پیش از 1947 تاسیس شده است.

لاهور به دلیل نزدیکی با مرز هند، از اهمیت نظامی ویژه برخوردار است، به طوری که در جنگ های سال 1965 و 1971 با هندوستان، شهر لاهور در تیررس دشمن قرار داشت.

 دروازه ها و حصاری شهر ” لاهور ” قدیم را در برگرفته و اهالی در پناه حصار زندگی می کردند.

اسامی دروازه ها به شرح زیر است :

1-  دروازه قادری

2-  دروازه یکی

3-  دروازه دهلی ، که برای رفت و آمد به دهلی استفاده می شد.

4-  دروازه اکبری

5-  دروازه موچی ، درب کفشدوزان

6-  دروازه شاه عالمی

7-  دروازه بهاتی، مقبره ” سیدعلی هجویری(رح) “، معروف به ” داتا گنج بخش ” ، بیرون این دروازه است.

8-  دروازه مولتانی ، برای آیندگان و روندگان به ” مولتان ” بود.

9-  دروازه موری

10-  دروازه  گکهری

11- دروازه کشمیری

12-  دروازه لاهوری

دروازه های ” قادری ” ، ” گکهری ” و ” مولتانی ” ، در زمان حکومت انگلیسی ها از بین رفت و دروازه هایی چون ” تیکسالی ” ، ” مستی ” و ” شیران والا ” معروف شد. می گویند که این دروازه ها همان دروازه های ” قادری ” ، ” گکهری” و ” مولتانی ” قدیم می باشد.

در محوطه این حصار صدها کوچه بود که هر یکی از آنها با وصف ویژه خود شهرتی به سزا کسب کرده بود. اسامی این کوچه ها به نام ” نوابان ” بود و یا به نام ” هنر و حرفه“کسانی که در آنجا زندگی می کردند.

 اسامی بعضی از آنها به نام نویسندگان بزرگ و بیمانند آن دوره گذاشته شده بود.

از نظر باستانشناسی ، آنجا مسجد ، معبد ، مقبره ، باغ و مدرسه فراوان وجود دارد. در اینجا ابتدا فقط ذکری از ابنیه معروف آن به عمل می آید و در ادامه برای شناساندن بیشتر ” لاهور ” مطالب دیگریارائه می گردد  :

مساجد  :

1-     مسجد وزیر خان                 

2-     مسجد طلائی           

3-  مسجد چینیان والی

4-    مسجد زرین              

5-    مسجد پادشاهی                   

6-  مسجد صالح کنبوه

مقابر مشایخ و بزرگان :

1-  مقبره مخدوم سید علی هجویری(رح) ، مؤلف کشف المحجوب

2-  مقبره مادهو لال حسین شاه (رح)

3-  مقبره میران محمد شاه موج دریا (رح)

4-  مقبره حضرت شاه چراغ گیلانی (رح)

5-  مقبره شاه ابو اسحاق قادری(رح)      

6-  مقبره موسی سهروردی(رح)

7-  مقبره موسی آهنگر سهروردی(رح)

8-  مقبره شاه محمد غوث قادری گیلانی(رح)

9- مقبره شاه ابوالمعالی قادری(رح)

10-  مقبره شاه بلاول قادری(رح)

11-  مقبره شیخ میان میر قادری(رح)

12-  مقبره ملا شاه قادری (رح)

13-  مقبره بی بی پاکدامنان

14 – مقبره حضرت الیشان(رح)

15- مقبره شیخ جهولن شاه گوری شاه(رح)

16- مقبره شیخ محمد اسمعیل میان ودا(رح)

17- مقبره سید جان محمد حضوری(رح)

18- مقبره شیخ محمد لاهوری(رح)

19- مقبره علامه محمد اقبال لاهوری(رح)

مقابر پادشاهان  :

1-  مقبره جهانگیر ، پادشاه غازی

2-  مقبره آصف جاه ، وزیر شاهجهان پادشاه

3-  مقبره نور جهان بیگم ، ملکه جهانگیر پادشاه

” خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران ” در شهر ” لاهور  ” مرکزی برای معرفی ایران ، تدریس زبان فارسی و تلاش در جهت رشد و شکوفایی ادبیات فارسی و شعر در ایالت پنجاب می باشد.

ابنیه مهم تاریخی لاهور:

پاکستان امروزی کشوری است که دارای سابقه فرهنگی چند هزار ساله است و توانسته است اشکال هنری کاملاً گوناگون و بدیعی را به نحوی هماهنگ با یکدیگر در آمیزد ، هنر یونانی ، بودائی ، هنر نقاشی و منظره سازی مغول و معماری اسلامی.

انبیه اسلامی و مهم لاهور را می توان با توجه به دوران های مختلف تاریخی این شهر تقسیم بندی کرد. دوران حکومت پتان ها  و هندوها اهمیت چندانی ندارند ولی دوران حکومت مغول ها از نظر تاریخی از اهمیت زیادی برخوردار است. مهم ترین بناهای تاریخی در این دوران بنا شده است. به غیر از مواردی چون “تکسیلا” در نزدیکی راولپندی؛ تقریبا مهم ترین بناهای تاریخی به شرح زیر در شهر لاهور قرار گرفته اند:

 مسجد پادشاهی1084 هـ- ق،  مسجد وزیر خان 1044 هـ- ق ،  مسجد طلائی 1163 هـ- ق ،  مسجد مریم زمانی1024 هـ- ق،  مسجد دایه انگاه 1045هـ- ق،  قلعه پادشاهی567هـ- ق،  باغ شالیمار1667 میلادی، باغ دل آمیز،  مقبره جهانگیر1037 هـ- ق،  مقبره آصف خان1641 میلادی،  مقبره نورجهان 1638 میلادی، مقبره انار کلی1600 میلادی،  چوبرجی –  سماد (زیارتگاه سیک ها ) ،  مسجد کریم بخش  – باغ جناح  –  مزار اقبال لاهوری –  منار پاکستان  –  گلشن اقبال  –  موزه اقبال   –  مسجد داتا گنج بخش

 

مراکز فرهنگی و هنری: 

مجتمع الحمرا، شورای هنری پنجاب، شورای هنری لاهور، حوزه شاکرعلی، تئاتر فضای باز، R.N.B  (مرکز هنری ) خانه چای پاکستان – هیئت علمی زبان اردو- اقبال آکادمی – مرکز ملی پاکستان –  دانشکده هنرهای زیبا  (دانشگاه پنجاب)، کالج ملی هنرهای زیبا  –  بنیاد اقبال  –  شریعتی  –  ایوان اقبال

مراکز فرهنگی خارجی: 

خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران –  مرکز فرهنگی امریکا –  مرکز فرهنگی فرانسه  –  مرکز فرهنگی انگلیس – انستیتو گوته (مرکز فرهنگی آلمان)

دانشگاه ها:

دانشگاه پنجاب – دانشگاه جی سی –  دانشگاه بانوان لاهور –  دانشگاه آزاد علامه اقبال –  دانشگاه فنی و مهندسی، دانشگاه جنوب آسیا ، علاوه بر دانشگاه های فوق؛ حدود 60 دانشکده دولتی و تقریبا 150 دانشکده خصوصی  تنها؛ در لاهور موجود است.

کتابخانه ها:

کتابخانه قائداعظم، کتابخانه عمومی پنجاب، کتابخانه مرکزی دانشگاه پنجاب، کتابخانه دانشکده دولتی،  کتابخانه اسلامیه کالج، کتابخانه ملی هنر، کتابخانه دیال سینگ کالج، کتابخانه ایوان اقبال، کتابخانه مجتمع قدیمی دانشگاه پنجاب، کتابخانه خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران لاهور